Ανοιχτό Υλισμικό και Λογισμικό για την Τεχνητή Νοημοσύνη: Η Μεγάλη Πρόκληση και Ευκαιρία για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα σε μια κρίσιμη καμπή. Η τεχνολογική μετάβαση που συντελείται παγκοσμίως, με επίκεντρο την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), αναδεικνύει την υπολογιστική ισχύ, τα chips, τους επιταχυντές και τις υποδομές υψηλών επιδόσεων, σε στρατηγικό αγαθό. Στο περιβάλλον αυτό, όπου λίγες εταιρείες στις ΗΠΑ και την Κίνα ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος του οικοσυστήματος, η Ευρώπη οφείλει να αναπτύξει βαθιές και συστηματικές πολιτικές για να διατηρήσει την τεχνολογική της αυτονομία.

Την ίδια στιγμή, η ΕΕ διαθέτει ήδη σημαντικά εργαλεία και στρατηγικές που μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για ένα νέο, ανοιχτό τεχνολογικό μοντέλο: ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτό υλισμικό, ανοιχτά μοντέλα ΤΝ και ανοιχτή επιστήμη. Αυτοί οι τέσσερις άξονες μπορούν να μετατραπούν σε κοινή ευρωπαϊκή υποδομή, αν αξιοποιηθούν με συνέπεια και όραμα.

Γιατί απαιτείται μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την ΤΝ

Η εξάρτηση της ευρωπαϊκής υπερυπολογιστικής υποδομής από μία και μόνο εταιρεία, σήμερα η NVIDIA κατέχει πάνω από το 80% της παγκόσμιας αγοράς επιταχυντών, αποτελεί σοβαρό τεχνολογικό, οικονομικό και γεωπολιτικό ρίσκο.

Η κατάσταση αυτή έχει ήδη συνέπειες:

Αυξημένο κόστος για επιχειρήσεις, πανεπιστήμια και δημόσιες υποδομές.
Τεχνολογικός αποκλεισμός startups και μικρών εταιρειών που δεν έχουν πρόσβαση σε ακριβούς υπολογιστικούς πόρους.
Καθυστερήσεις στην ανάπτυξη ευρωπαϊκών μοντέλων ΤΝ λόγω περιορισμένης και κλειστής υποδομής.

Η Ευρώπη δεν μπορεί να οικοδομήσει βιώσιμο τεχνολογικό μέλλον, ούτε να ξεπεράσει το βαρύ αποικιοκρατικό της παρελθόν, αν δεν αποφύγει τη νέα ψηφιακή αποικιοκρατία που διαμορφώνεται από ΗΠΑ και Κίνα. Το μέλλον της ψηφιακής κυριαρχίας απαιτεί ανοιχτές, δικές της λύσεις.

Η υποστήριξη της ΕΕ: ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτό υλισμικό και ανοικτά πρότυπα

Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ έχει υιοθετήσει μια σειρά πολιτικών που αναγνωρίζουν το ανοιχτό λογισμικό και υλισμικό ως δημόσια αγαθά:

Ευρωπαϊκή Στρατηγική για Ανοιχτό Λογισμικό (Open Source Software Strategy)
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά ανοιχτές λύσεις στις δημόσιες προμήθειες, προωθεί τη χρήση ανοιχτών προτύπων και χρηματοδοτεί κρίσιμα έργα που ενισχύουν το οικοσύστημα.
Ανοιχτό Υλισμικό ως δημόσιο αγαθό
Στρατηγικές μελέτες της ΕΕ επιβεβαιώνουν ότι οι ανοιχτές αρχιτεκτονικές, όπως RISC-V, είναι απαραίτητες για τεχνολογική ανεξαρτησία, καινοτομία και ανθεκτικότητα των ευρωπαϊκών υποδομών.
Ανοιχτά πρότυπα και διαλειτουργικότητα
Η ΕΕ εργάζεται για θεσμικό πλαίσιο που θα απαιτεί συμβατότητα και ανοικτές διεπαφές, αποφεύγοντας κάθε κλειστό οικοσύστημα που εγκλωβίζει χρήστες και επιχειρήσεις.

Αυτή η πολιτική βάση πρέπει τώρα να αποκτήσει κοινό στρατηγικό προσανατολισμό: ένα ευρωπαϊκό open hardware και open compute όραμα.

Ανοιχτά μοντέλα Τεχνητής Νοημοσύνης: διαφάνεια, ασφάλεια και πρόσβαση για όλους

Με τον νέο Κώδικα Πρακτικής για Γενικού Σκοπού Μοντέλα ΤΝ (GPAI Code of Practice) και τις οδηγίες του AI Act, η ΕΕ:

ορίζει σαφείς υποχρεώσεις για τους παρόχους,
διασφαλίζει διαφάνεια και αξιοπιστία,
προβλέπει εξαιρέσεις που ευνοούν την κοινότητα ανοιχτού κώδικα,
προστατεύει τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας,
ενθαρρύνει συνεργασίες ανάμεσα σε εταιρείες όπως η OpenAI και η Mistral για υπεύθυνες ανοικτές πρακτικές.

Τα ανοιχτά μοντέλα ΤΝ δεν είναι απλώς τεχνική επιλογή, είναι θεμέλιο για δημοκρατική πρόσβαση στη γνώση και για την ανάπτυξη ευρωπαϊκών ερευνητικών και επιχειρηματικών πρωτοβουλιών.

Ανοιχτή Επιστήμη: ο ευρωπαϊκός πυλώνας διαφάνειας και καινοτομίας

Η ευρωπαϊκή πολιτική για την ανοιχτή επιστήμη έχει ως αρχή: «Όσο ανοιχτό είναι δυνατόν, όσο κλειστό είναι αναγκαίο.»

Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν:

ανοικτή πρόσβαση σε ερευνητικά δεδομένα,
ενίσχυση διαλειτουργικότητας των επιστημονικών πλατφορμών,
ανοιχτά υπολογιστικά περιβάλλοντα όπως το European Open Science Cloud (EOSC),
υποστήριξη ανοικτών μεθοδολογιών και συνεργατικών εργαλείων.

Με αυτές τις πρωτοβουλίες, η ΕΕ δημιουργεί περιβάλλον όπου η επιστήμη είναι πιο ορατή, πιο αξιολογήσιμη και πιο αξιοποιήσιμη από την κοινωνία και τη βιομηχανία.

Προς ένα Ευρωπαϊκό “Open Compute Ecosystem” έως το 2035

Στο πλαίσιο όλων αυτών των πολιτικών, το όραμα για ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό ανοιχτό οικοσύστημα υπολογιστικής επιτάχυνσης μέχρι το 2035 αποκτά ρεαλιστική βάση. Το νέο αυτό οικοσύστημα πρέπει να στηριχθεί σε τέσσερις αρχές:

Ανοιχτό υλισμικό για ΤΝ και υπερυπολογιστές.
Ανοιχτό λογισμικό συμβατό σε όλες τις πλατφόρμες.
Ανοιχτά πρότυπα και διεπαφές χωρίς κλειδώματα.
Open AI Factories — ανοικτές, υποδομές υπολογιστικής ισχύος.

Η ευρωπαϊκή αυτονομία δεν μπορεί να βασίζεται σε κλειστά συστήματα που ελέγχονται από τρίτες χώρες.

Πέντε στρατηγικοί πυλώνες επένδυσης

Για να γίνει το όραμα πραγματικότητα, απαιτείται συνδυασμός δημόσιων επενδύσεων και θεσμικής στήριξης:

Ανοιχτοί ευρωπαϊκοί επιταχυντές βασισμένοι σε ανοιχτές αρχιτεκτονικές.
Καθολικό ανοιχτό λογισμικό ΤΝ, με βιβλιοθήκες συμβατές σε κάθε υλισμικό(hardware).
5–7 Open AI Factories σε όλη την Ευρώπη με πρόσβαση σε ακαδημαϊκή–ερευνητική κοινότητα και επιχειρήσεις.
Ανοιχτοί επεξεργαστές και chiplets, με προτεραιότητα στο RISC-V και τις ευρωπαϊκές εταιρείες σχεδιασμού.
Εκπαίδευση, δεξιότητες και ανοιχτά μοντέλα, ώστε η Ευρώπη να δημιουργήσει το δικό της ανθρώπινο δυναμικό και όχι να εισάγει τεχνογνωσία.

Ρυθμιστικές προϋποθέσεις: το θεμέλιο της επιτυχίας

Για να μην αναπαραχθεί ο σημερινός τεχνολογικός κατακερματισμός:

Εφαρμογή κανόνα Open-First σε όλες τις δημόσιες προμήθειες.
Υποχρεωτική διαλειτουργικότητα με ευρωπαϊκά πρότυπα.
Μείωση γραφειοκρατίας για νεοφυείς επιχειρήσεις.
Συντονισμός ανάμεσα στις DG CNECT, DEFIS, EuroHPC JU, Chips JU και τα κράτη μέλη.

Αν η Ευρώπη θέλει πραγματική κυριαρχία, πρέπει να αντιδράσει άμεσα τις νέες ψηφιακές αποικιοκρατίες

Η Ευρώπη έχει ιστορικό που την υποχρεώνει να αναγνωρίσει τον κίνδυνο της ανισότητας και της εξάρτησης. Όπως χρειάστηκε να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της μετά την αποικιοκρατία, έτσι σήμερα χρειάζεται να απελευθερωθεί από μια νέα μορφή εξάρτησης: την ψηφιακή αποικιοκρατία όπου οι ΗΠΑ και η Κίνα ελέγχουν κρίσιμες τεχνολογικές υποδομές.

Ανοιχτό υλισμικό, ανοιχτό λογισμικό, ανοιχτά μοντέλα ΤΝ και ανοιχτή επιστήμη δεν είναι μόνο εργαλεία τεχνολογίας. Είναι εργαλεία χειραφέτησης, διαφάνειας και δημοκρατίας.

Αν η Ευρώπη θέλει να οδηγήσει,και όχι να ακολουθήσει, πρέπει να επενδύσει στο ανοιχτό.